Voljeli su je, prezirali, osudili na giljotinu
Bila je modna ikona svog vremena, a ništa manje ne inspiriše ni danas
Prije 243 godine, na današnji dan, svoj rođendan, organizovala je trodnevno kockanje u kome je uzgubila silno bogatstvo i izazvala ogorčenje naroda. Za nju se bespovratno vezuje rečenica „Ako nemaju hljeba, neka jedu kolače”, kao i podugačak spisak ljubavnika, hedonizam neviđenih razmjera. Bila je posljednja, najomraženija francuska kraljica, a njene posljednje riječi „Izvinite, gospodine”, upućene su dželatu o čiju se nogu spotakla dok je izlazila pred giljotinu. Marija Antoaneta (2. novembar 1755 – 16. oktobar 1793) i danas intrigira, a moda, koja ju je u životu posebno zanimala, iznova oživljava njen lik.
Mnogo je kraljica koje su se upisale u svjetsku historiju, ali nijedna nije kao Marija Antoaneta. Svaki njen portret obiluje raskoši, predstavlja majstorstvo prikazvanja zemaljskog izobilja. Od bajkovitih haljina s čipkanim naborima, glamuroznih frizura koje i danas prodefiluju najvećim modnim pistama inspirisane čuvenom kraljicom, do ambijenta stvorenog za uživanje… Sve je na njoj i oko nje prikazano da ostavi bez daha, da pokaže luksuz versajskog dvora i sposobnost uživanja u njemu. Narod ju je prvo obožavao, pa prezirao, historija na trenutke pokazuje i njenu drugu stranu, ne samo rasipništvo i izdajstvo, ali ni danas sasvim ne osvetljava njen lik.
„Ako nemaju hljeba, neka jedu kolače”. Ova rečenica zauvijek je obilježila posljednju kraljicu aspolutističke Francuske iako se smatra da je to samo jedna od anegdota koje su kreirale revolucionarne novine, čak i da ju je mnogo ranije Žan Žak Ruso pripisao vladarski koja je voljela raskoš. U svojim “Ispovijestima” iz 1766. godine Ruso je citirao izreku “velike princeze”, koja je pripisana Antoaneti. Ona je tad imala samo 11 godina, ali rečenica s kojom se srodilo njeno ime postala je simbol jaza između apsolutističke monarhije i narodne bijede.
Petnaesto dijete Franca I Stefana i carice Marije Terezije, Marija Antoaneta rođena je u Beču, u palati Hofburg, a sudbina joj je, kao većini ženske djece iz kraljevskih kuća dodjelila značajnu ulogu – da brakom očuva savez Austrije i Francuske. Sa 14 godina, 16. maja 1770. godine, postaje supruga 15-godišnjeg Luja XVI, unuka francuskog kralja.
Osim bontona, lijepih haljina i uživanja u bogatstvu mladu Mariju Antoanetu malo šta je zanimalo. Govorila je samo maternji jezik, u vreme potpisivanja bračnog ugovora nije znala ni francuske običaje, ali sa 14 kočija, ostavljajući sve svoje osim psa, 7. maja 1770. prelazi francusku granicu. U Galeriji ogledala Versajskog dvorca, pred oko 1.000 zvanica venčava se 16. maja 1770. godine. Ne uživa u bračnoj postelji ni prve bračne noći, ni sedam godine kasnije.
Raskoš njenog okruženja i izgleda kao da je bila srazmjerna nezanimljivošću života na fancuskom dvoru. Ritual njenog sređivanja pratilo je više služavki, samo one najvišeg ranga mogle su da sređuju kosu Marije Antoanete. Njene predimenzionirane frizure krasili su dijamanti, pera retkih ptica, čak i voćke, pa je kasnije postala inspiracija mnogim modernim umjetnicima, stilistima, modnim magovima.
Prije čuvene Koko Šanel bila je buntovnica koja je na francuskom dvoru nosila pantalone kada bi jahala sa svekrom, bunila se na preuske korsete na haljinama. Moda je bila njen način uspostavljanja razlike u odnosu na druge, njen govor dominacije. Otuda i naziv Madam Deficit jer su njene haljine dosezale i dostruke sume godišnjeg budžeta visokih slojeva tadašnjeg francuskog društva.
Politika je nije zanimala. Bila je nostalgična za kućom, ali na francuskom dvoru nije radila na jačanju austrijskog uticaja, što se od nje očekivalo. Ipak, sticajem okolnosti, nakon što je kralj Luj XV umro od velikih boginja 10. maja 1774, sa samo 19 godina postaje francuska kraljica, Luj XVI kralj.
Iste godine šokira rasipništvom, na svoj rođendan 2. novembra organizuje trodnevno kockanje sa vrhunskim evropskim kockarima i gubi ogromnu sumu novca. Rezidencija Trijanon kraj Versaja, napravljena prema njenoj želji, bila je samo jedna u nizu njenih rasipničkih hirova. U dnevniku beleži podugačak spisak ljubavnika koji su tu godinama nalazili utočište, a izgleda da je među njima bio i Šarl X, brat Luja XVI. Parizom su kružili pamfleti koji ih prikazuju kao ljubavnike.
Kraljica nemilosrdno troši, blagajna je nakon ratova sve praznija, narod sve nezadovoljniji, a nasljednika nema. Ipak, poslije osam godina braka i priča da je Luj XVI impotentan ili da ima genitalnu anomaliju, Marija Antoaneta u Versaju rađa ćerku Mariju-Terezu-Šarlotu. Posle nje stiže još troje dece, među njima i prestolonasljednik Luj Žozef. Skoro dešifrovana pisma Marije Antoanete otkrivaju da je poslednja francuska kraljica bila u strastvenoj vezi sa švedskim grofom Akselom de Fersenom, a tu su i tvrdnje da je dvoje od četvoro njene dece iz braka s kraljem Lujem XVI, zapravo bilo vanbračno.
Iako se Marija Antoaneta posvetila djeci, dobrotvornom radu i skromnijem životu, politička situacija se ne popravlja, a kraljevski par doživljava i ličnu tragediju: umire im najmlađa ćerka Sofi Beatriz, pa i prestolonaslednik Luj Žozef. Napad na Bastilju 14. jula 1789. i početak Francuske revolucije kralj i kraljica dočekuju u Versaju, sa decom. Marija Antoaneta uspeva još jednom da iznenadi. Na zahtev razjarene mase pojavljuje se na balkonu u spavaćici, sa dvoje dece. Posle deset minuta, nakon što se poklonila i vratila u svoje odaje, čuli su se poklici:”Živela kraljica!”
Drama se nastavlja. Francuska 3. septembra 1791. postaje građansko-demokratska ustavna monarhija na čelu sa kraljem ograničene vladavine. Republikanci 13. augusta naredne godine hapse kralja, ukida se monarhija, kralj osuđen za izdaju pogubljen je na giljotini 21. januara 1793. godine. Kraljica zbog izdaje dobija smrtnu kaznu 15. oktobra 1793. godine.
Odsječene kose, vezanih ruku, u beloj haljini zbog koje su je zvali kokoška, sprovodena je ulicama Pariza do giljotine na Trgu revolucije. “Izvinite, gospodine”, poslednje su njene riječi, koje je uzgovorila kada se spotakla na nogu dželata.
Tijela kralja, kraljice i kraljeve sestre Elizabete pokopana su u masovnu grobnicu i posuta krečom, a nakon restauracije Burbona, ekshumirani su 21. januara 1815. i njihovi posmrtni ostaci prenijeti su u kriptu Bazilike Sen Deni, gde su sahranjivani francuski kraljevi.
